زعÙران با نام علمی Crocus sativusØŒ گیاهی Ú©ÙˆÚ†Ú© Ùˆ چند ساله به ارتÙاع 10 تا 30 سانتی متر است. از وسط پیاز Ùˆ یا قاعده ساقه، تعدادی برگ باریک Ùˆ دراز خارج Ù…ÛŒ شوند. از وسط برگ ها، ساقه گلدار خارج شده Ú©Ù‡ به یک تا سه Ú¯Ù„ منتهی Ù…ÛŒ شود. Ú¯Ù„ ها بسیار زیبا Ùˆ دارای 6 گلبرگ بنÙØ´ رنگ هستند Ú©Ù‡ ممکن است در بعضی واریته ها به رنگ Ú¯Ù„ÛŒ یا ارغوانی باشند.
Ú¯Ù„ ها دارای 3 پرچم Ùˆ یک مادگی منتهی به کلاله ÛŒ سه شاخه به رنگ قرمز متمایل به نارنجی است. قسمت مورد استÙاده این گیاه، انتهای خامه Ùˆ کلاله سه شاخه است Ú©Ù‡ به نام زعÙران مشهور است Ùˆ دارای بوی معطر با طعم Ú©Ù…ÛŒ تلخ Ù…ÛŒ باشد. انتشار جغراÙیایی زعÙران در ایران شامل استان خراسان (قائنات ØŒ بیرجند Ùˆ گناباد)ØŒ یزد، کرمان، گیلان Ùˆ مازندران Ù…ÛŒ باشد. در سال های اخیر زعÙران در کرج Ùˆ قم نیز کشت شده است.
تاریخچه:
زعÙران به عنوان طعم دهنده ÛŒ غذا Ùˆ برای رنگ پارچه، در کشورهای در Øال توسعه Ùˆ توسط صنعت گران به مقدار زیاد استÙاده Ù…ÛŒ شود. در Ùرهنگ عام، زعÙران به عنوان مسکن، خلط آور، Ù…Øرک جنسی Ùˆ معرق، کاربرد دارد. در گزارش های داستان گونه ÛŒ مربوط به مناطق استوایی آسیا، از خمیری نام برده شده Ú©Ù‡ مخلوطی از زعÙران Ùˆ چوب صندل است Ùˆ این خمیر امروز همچون گذشته به صورت مرهمی آرامش بخش برای پوست های خشک مصر٠می شود.
ترکیبات مهم زعÙران:
ترکیبات زرد رنگ Ùˆ Ù…Øلول در آب Ú©Ù‡ از مشتقات کروستین به شمار Ù…ÛŒ روند.
ترکیبات تلخ آن پیکروکروسین و ترکیب معطر آن ساÙرانال Ù…ÛŒ باشد.
Øدود ده درصد روغن ثابت دارد که شامل اسید اولئانولیک Ù…ÛŒ باشد.
ریبوÙلاوین از دیگر ترکیبات موجود در زعÙران است.
اثرات مهم:
در طب عوام به عنوان آرام بخش، مسکن، ضداسپاسم Ùˆ مقوی معده مصر٠می شود. در تغذیه به عنوان معطر کننده، طعم دهنده Ùˆ رنگ کننده (زعÙران باعث ایجاد رنگ زرد طلایی خوش رنگ، بوی مطبوع Ùˆ مزه ای خوب، در غذاها Ù…ÛŒ شود) به کار Ù…ÛŒ رود.
با توجه به رنگ بسیار غلیظی Ú©Ù‡ از آن تولید Ù…ÛŒ شود در صنایع آرایشی، داروسازی، قنادی، Ùˆ تهیه لیکورها از آن استÙاده Ù…ÛŒ شود.
مقدار مصرÙ:
Â
10 تا 15 عدد از خامه ها در یک لیوان آب برای یک نوبت مصر٠به کار Ù…ÛŒ رود. مقدار مصر٠عادی آن روزانه Øدود یک گرم است؛ همچنین مقدار مصر٠تنتور آن Øدود 15 قطره در روز است.
عوارض جانبی:
مصر٠زیاد آن قاعده آور Ùˆ سقط کننده جنین است. همچنین مصر٠زیاد آن ممکن است باعث استÙراغ، خون ریزی رØمی، اسهال خونی، خون در ادرار، خون دماغ، خون ریزی کنار چشم Ùˆ لب، زرد شدن پوست Ùˆ زرد شدن غشاء مخاطی شود.
مصر٠Øدود 20 گرم آن به طور Ú©Ù„ÛŒ کشنده است.
داروهای گیاهی:
عصاره ÛŒ زعÙران Ú©Ù‡ به نام "Swedish bitters" Ú¯Ùته Ù…ÛŒ شود، توسط کارخانجات زیادی تهیه Ùˆ به بازار عرضه Ù…ÛŒ شود.
نگه داری:
برای Ù†Ú¯Ù‡ داری ایده آل زعÙران باید از نور Ùˆ رطوبت Ù…ØاÙظت شود.
بهترین ظرو٠نگه داری زعÙران در درجه اول ظرو٠Ùلزی Ùˆ بعد ظرو٠شیشه ای رنگی است. ظرو٠پلاستیکی برای Ù†Ú¯Ù‡ داری مناسب نیستند، زیرا در مدت کوتاهی اسانس آن Ú©Ù… شده Ùˆ از مرغوبیت آن کاسته Ù…ÛŒ شود.
همچنین بهتر است هنگام مصر٠به صورت پودر درآید و یا پودر آن در زمان کوتاهی مصر٠گردد؛ چون اسانس معطر آن از پودر، زودتر تبخیر می شود.
 تØقیقات جدید در مورد زعÙران:
در تØقیقاتی Ú©Ù‡ به تازگی در آمریکا صورت گرÙت، نشان داده شده است Ú©Ù‡ کروستین موجود در زعÙران در نخاع، Ùشار خون، ادم مغزی Ùˆ پاپیلمای پوست در Øیوانات اثرات مثبت Ùˆ ارزنده ای ایجاد کرده است. تØقیقات دیگری نشان داده است Ú©Ù‡ زعÙران اکسیژن پلاسما را اÙزایش داده Ùˆ دارای اثرات ضدسرطان Ù…ÛŒ باشد.
تØقیقات دیگری نشان داده است Ú©Ù‡ زعÙران Ù…ÛŒ تواند باعث کاهش تری گلیسریدها Ùˆ کلسترول گردد. همچنین مطالعاتی در اسپانیا نشان داده است Ú©Ù‡ کاهش امراض قلبی در قسمتی از این منطقه اØتمالاً مربوط به مصر٠دائم از زعÙران Ù…ÛŒ باشد.
مهمترین اثرات گزارش شده زعÙران:
ضددرد، ضد اÙسردگی، ضد سم، ضد ادم، ضد اکسیدان، ضدعÙونی کننده، ضد اسپاسم، ضد Ù†Ùخ، ضد تومور، تقویت کننده قوای جنسی، مقوی قلب، خنثی کننده رادیکال های آزاد، سقط کننده، معرق، هضم کننده غذا، قاعده آور، خلط آور، بند آورنده خون، کاهش دهنده کلسترول، کاهش دهنده Ù¾ÙرÙشاری خون، نارکوتیک (مخدر)ØŒ مقوی اعصاب، Ù…ØاÙظ اعصاب، مسکن، Ù…Øرک، مقوی معده، مقوی رØÙ….
نکات قابل توجه:
1- با توجه به قیمت بالای زعÙران متأسÙانه گاهی تقلباتی در عرضه ÛŒ آن صورت Ù…ÛŒ گیرد. یکی از مهم ترین تقلبات زعÙران جا زدن Ú¯Ù„ رنگ Ù…ÛŒ باشد. این گیاه به نام عمومی زعÙران آمریکایی (American saffron) Ù…ÛŒ باشد Ú©Ù‡ از نظر ترکیبات Ùˆ آثار کاملاً با زعÙران تÙاوت داشته ولی از نظر ظاهری به هم شباهت دارند.
2- تقلبات زعÙران را Ù…ÛŒ توان به خوبی با روش های میکروسکوپی Ùˆ یا تجزیه Ùˆ تشخیص اسانس (رایØÙ‡ آن) شناسایی کرد.
3- برای بهتر پودر شدن زعÙران توسط آسیاب های Ú©ÙˆÚ†Ú© بهتر است به Øدود 1 تا 5 گرم آن یک یا دو Øبه قند اضاÙÙ‡ نموده Ùˆ همچنین Ù…ÛŒ توان زعÙران را در هاون Ú©ÙˆÚ†Ú© Ú©Ù‡ اکثرا از مرمر ساخته شده، به طور مستقیم نرم Ùˆ پودر کرد.
4- در تØقیقاتی Ú©Ù‡ توسط صالØÛŒ سورمقی Ùˆ همکاران در سال 1375 در دانشکده داروسازی تهران بر روی اسانس زعÙران انجام شد، اجسام مهم موجود در آن شامل ساÙرانال 2 درصد، پنتان 8 درصد، پنتانول 7 درصد، بوتانوئیک 25 درصد Ùˆ بتاالمن، 5/3 درصد گزارش شدند. نکته بسیار با اهمیت این Ú©Ù‡ ماده ساÙرانال Ú©Ù‡ به عنوان یک ماده سمی تلقی Ù…ÛŒ شود، در زعÙران ایرانی بسیار Ú©Ù… Ùˆ یا وجود ندارد در Øالی Ú©Ù‡ درصد این ماده در بعضی زعÙران های نقاط دیگر جهان نسبتا بالا Ù…ÛŒ باشد. این نکته ارجØیت زعÙران ایران بر دیگر انواع را روشن Ù…ÛŒ سازد.
5- برای کاربرد زعÙران در غذاها Ùˆ یا نوشیدنی ها Ù…ÛŒ توان به طور مستقیم از پودر آن استÙاده کرد Ùˆ یا بر روی پودر آن ابتدا Ú©Ù…ÛŒ آب ولرم اÙزود Ùˆ پس از چند دقیقه خیس خوردن، آن را با قاشق Ú©Ù…ÛŒ هم زد Ùˆ سپس اضاÙÙ‡ نمود.
6- زعÙران های مختلÙÛŒ در دنیا وجود دارند از جمله: زعÙران گاتینه در اتریش؛ زعÙران کوزانی در یونان؛ زعÙران اسپانیایی Ú©Ù‡ شباهت زیادی به زعÙران های آسیایی Ùˆ ایرانی دارد؛ زعÙران ایران Ùˆ هند Ú©Ù‡ شبیه به هم هستند.
 دکتر Ù…Øمد Øسین صالØÛŒ سورمقی – دکترای داروساز و عضو هیات علمی دانشکده داروسازی
Â
نویسنده :moslem|مقالات مرتبط | ارسال نظر: 0 |