کویر لوت؛ اÙسانه قنات‌ها Ùˆ جولان ستاره‌های دنباله‌دار
سرزمین جنوبی در شرق ایران، سرزمین قنات‌هاست؛ سرزمین اÙسانه‌های Ù…ØÙ„ÛŒ Ùˆ پوشش‌های سپید بومی؛ سرزمین بیابان‌های وسیع Ùˆ ریگزارهایی در ده‌ها کیلومترمربع Ú©Ù‡ دمای برخی نقاط آن در Ùصل تابستان تا 75درجه سانتی‌گراد بالای صÙر می‌رسد.
جنوب شرق ایران در Øاشیه کویر لوت در سرزمین‌هایی Ú©Ù‡ یک‌سوی آن به کلوت‌های زیبای شهداد می‌رسد Ùˆ سوی دیگرش به سیستان Ùˆ بلوچستان، سرزمینی مملو از آداب Ùˆ رسوم Ù…ØÙ„ÛŒ است. آنجا در نقاطی از خراسان جنوبی در روستای زیبای ده سلم Ú©Ù‡ نخل‌های آن در کنار قناتی پرآب سیراب مانده‌اند Ùˆ واØه‌ای در بیابان را Ø´Ú©Ù„ داده‌اند یا Ú©Ù…ÛŒ دورتر در کویر زیرکوه، عشایر همت آباد از طایÙÙ‡ بهلولی، شترهای ÙˆØØ´ÛŒ را در بیابان جهاز می‌بندند تا مساÙران کویر را بر مرکب بنشانند Ùˆ آنها را تکریم کنند.
خراسان جنوبی را به موسیقی مقامی Ùˆ شعرهای بومی Ùˆ Ù…ØÙ„ÛŒ نیز می‌شناسند. ساربان‌ها در کویرها نوای Ú©ÙˆÚ† می‌نوازند Ùˆ عاشقانه‌ها را با صدای Ù†ÛŒ عجین می‌کنند Ùˆ آسمان لاجوردی ابرهای سپید Øریرگون را به رقص می‌آورد. شمال لوت جایی Ú©Ù‡ برخی باستان‌شناس‌ها تپه‌های شنی مرتÙع Ùˆ کویری‌اش را برجای مانده‌های قوم نابود شده لوط می‌خوانند سرزمین ناشناخته‌ای است Ú©Ù‡ هوبره‌ها Ùˆ شکارچیان آسمان را در خود جای داده است. اینجا ردپای گربه شنی یکی از گونه‌های نادر Øیات ÙˆØØ´ نیز گهگاه بر ریگ‌های شنی طبیعت کویری ثبت شده Ùˆ آنطور Ú©Ù‡ مردم Ù…ØÙ„ÛŒ می‌گویند سرزمین‌شان بسیار از این گربه‌سان نادر را در خود جای داده است.
سرزمین اÙسانه‌های Ù…ØÙ„ÛŒ
شمال کویر لوت سرزمین اÙسانه‌ها، باورهای Ù…ØÙ„ÛŒ Ùˆ اسطوره‌های جالبی است. سرزمین‌های جنوبی در شرق ایران با کویر‌های تشنه وسیع، سرزمین قنات‌ها Ùˆ باورهای پیرامون آن است. سلیم سلیمی موید پژوهشگر Ùˆ مردم شناس Ú©Ù‡ مدت‌ها در خراسان جنوبی به تØقیق Ùˆ پژوهش پرداخته است تنها در موضوع باورهای Ù…ØÙ„ÛŒ از قنات‌های این منطقه از کشور به همشهری می‌گوید: در شمال لوت روستایی به نام ده سلم است Ú©Ù‡ تنها راه ارتباطی به جنوب کویر لوت Ùˆ روستای ده سی٠است. مردم Ù…ØÙ„ÛŒ می‌گویند سلم Ùˆ سی٠دو برادر بودند از عشایر Ú©Ù‡ همواره همراه با خانواده در Øال ییلاق Ùˆ قشلاق بودند Ùˆ سرانجام تصمیم گرÙتند در دو سوی کویر لوت در شمال Ùˆ جنوب خانه‌ای بنا کنند Ùˆ بدین‌ترتیب دو روستا در جنوب Ùˆ شمال کویر لوت بنا شد Ú©Ù‡ یکی ده سلم در شمال لوت Ùˆ در خراسان جنوبی کنونی Ùˆ دیگری ده سی٠در جنوب دشت لوت در سیستان Ùˆ بلوچستان بنا شد. برخی نیز سلم را همان سلم بن زیاد از سرداران معرو٠مسلم خراسانی خوانده‌اند Ùˆ در باوری دیگر مردم Ù…ØÙ„ÛŒ سلم را از برادران ایرج پسر Ùریدون می‌دانند.
این مردم‌شناس Ùˆ پژوهشگر Ú©Ù‡ پژوهش او درخصوص قنات‌های خراسان جنوبی از سوی یونسکو برگزیده شد می‌گوید: در تمام منطقه دشت لوت این باور عمومی وجود دارد Ú©Ù‡ ØÙاران قنات، Ùرشتگان خدا روی زمین هستند تا سرسبزی را به سرزمین‌های خشک بیاورند. Øتی قناتی نیز به نام کهن مادی در خراسان جنوبی وجود دارد Ú©Ù‡ برخی می‌گویند از واژه «کهکین» آمده است. «که» به‌معنای چاه است Ùˆ «کین» به‌معنای Ùردی Ú©Ù‡ چاه را کنده است.
قنات‌های نر ، قنات‌های ‌ماده
در اÙسانه قنات می‌گویند آنکه قنات را ایجاد کرده، Ùردی است به نام طاهر آب‌شناس Ú©Ù‡ راه آب را به آن دیگری Ú©Ù‡ در داخل کانال در Øال ØÙر قنات است، نشان می‌دهد. طاهر به‌معنای پاک Ùˆ مطهر است. در جامعه Ù…ØÙ„ÛŒ باوری وجود دارد Ú©Ù‡ براساس آن مردم ادعا می‌کنند نیاکانشان طاهر آب‌شناس را دیده‌اند Ú©Ù‡ هر وقت مردم Ù…ØÙ„ÛŒ از بی‌آبی در سختی بودند طاهر آب‌شناس در میان آنها ظاهر می‌شده Ùˆ به آنها Ú©Ù…Ú© می‌کرده است. Øتی در شمال کویر لوت یعنی در منطقه نهبندان برخی مردم می‌گویند طاهر آب‌شناس از دیوها یا همان از ما بهتران بوده Ú©Ù‡ مردم را راهنمایی کرده تا چاه‌های آب را ØÙر کنند. Øتی قناتی نیز به نام قنات طاهری در این منطقه وجود دارد.
Â
براساس آنچه در کتاب قنات Ùˆ کاریز نیز منتشر شده است مردم‌شناس‌ها اØتمال می‌دهند Ú©Ù‡ ریشه طاهر آب شناس طبق روایت گردیزی به عبدالله بن طاهر، Øکمران خراسان بازمی‌گردد Ú©Ù‡ از علمای خراسان جنوبی خواسته بود کتابی برای تنظیم قوانین مربوط به قنات‌تهیه کنند. عبدالله بن طاهر همچنین سازنده خراسان بود Ùˆ مالیات پادشاهان اعراب را قطع کرد Ùˆ به کشاورزان منطقه داد تا قنات هایشان را سامان بدهند. در اÙسانه قنات در خراسان جنوبی Ùˆ در شمال کویر لوت، قنات‌ها به دو نوع نر Ùˆ ماده تقسیم می‌شوند؛ قنات نر Ú©Ù‡ دارای آب سنگین است، می‌گویند خروشان Ùˆ عصبانی Ùˆ گل‌آلود است Ùˆ اگر از آب آن نوشیده شود، دل‌درد می‌آورد Ùˆ جلبک در آن رشد نمی‌کند. می‌گویند قنات نر مستقیم از آب رودخانه سرازیر می‌شود. درØالی‌که قنات ماده دارای آبی نرم‌تر است، نوشیدن آن دل درد نمی‌آورد Ùˆ در آن جلبک می‌روید.
نظام زن سالاری
در همین شمال کویر لوت در روستاهای خراسان شمالی هنوز مردها را با نام مادرشان می‌شناسند. مثلا می‌گویند ماشاالله ننه رقیه، به‌ویژه در Øاشیه لوت براساس آنچه مردم شناس‌ها می‌گویند، بسیاری از کارها را زنان انجام می‌دهند Ùˆ این نشان می‌دهد Ú©Ù‡ نظام زن سالاری در این مناطق وجود دارد. در همین منطقه می‌گویند Ú©Ù‡ قنات مظهر Ùرشته‌هاست. در نقاطی دیگر آن را منسوب به Øضرت علی(ع) می‌کنند Ùˆ باور Ù…ØÙ„ÛŒ وجود دارد Ú©Ù‡ ایشان به قنات‌ها سرکشی می‌کنند. در بسیاری از روستاهای خراسان جنوبی زنان برای بخت گشایی به کنار قنات نر می‌روند Ùˆ از آب آن بر سر خود می‌ریزند.
بهشت مردم‌شناسی ، آسمان پر ستاره
سرزمین‌های جنوبی در شرق ایران Ùˆ در شمال لوت جدای از آنکه بهشت مردم شناس‌ها نام گرÙته است به بهشت منجمان نیز شهرت دارد. تاریک‌ترین آسمان تمام کشور در منطقه سه قلعه است Ùˆ رصد‌ماه Ùˆ مشتری Ùˆ جبار Ùˆ صورت‌های ÙÙ„Ú©ÛŒ را بدون وجود کمترین آلودگی نوری ممکن کرده است. مردم Ù…ØÙ„ÛŒ ولی از وجود ظرÙیت‌های منطقه سکونت خود بی‌اطلاع هستند. از آن‌روز‌ها Ú©Ù‡ بیش از شش هزار قنات کویر تشنه شمال دشت لوت در خراسان جنوبی را سیراب می‌کردند 14سال گذشته است Ùˆ قنات‌های بسیاری خشک شده‌اند. با این Øال زمانی Ú©Ù‡ در پاییز در بخش‌های شمالی کشور سیل زندگی مردم را مختل می‌کند مردم خراسان جنوبی در Øال برداشت گل‌های زعÙران از زمین‌های کشاورزی هستند. دامداری Ùˆ کشاورزی شغل اصلی مردم روستاهای خراسان جنوبی است Ùˆ زرشک Ùˆ عناب بالاترین Øجم تولید کشاورزی کشور را در این نقطه از کشور دارد. اینجا در سرزمین‌های جنوبی در شرق کشور در خراسان جنوبی عشایر شترهایشان را با لباس‌های سپید Ú©Ù‡ اندکی به پوشش مردمان سیستان Ùˆ بلوچستان نزدیک است Ùˆ اندکی به پوشش Ù…ØÙ„ÛŒ کرمان در بیابان‌های تشنه دنبال می‌کنند Ùˆ ساربان‌ها با نوای Ù†ÛŒ در گوشه‌ای از کویر زیر آسمان پر ستاره شب Ùˆ زیر نور ناگهانی ستاره‌های دنباله دار Ú©Ù‡ به این‌سو Ùˆ آن‌سو پرواز می‌کنند کنار آتشی Ú©Ù‡ برپا کرده‌اند عاشقانه‌های مقامی را با نوای Ù†ÛŒ زمزمه می‌کنند.
نویسنده :moslemzade|مقالات مرتبط | ارسال نظر: 0 |