تاریخچه ظهور گراماÙون در ایران
Øدود صد Ùˆ ده سال پيش يعني به سال 1323Ù‚ مطابق با سال 1905 ميلادي Ùرمان جالبي از سوي مظÙرالدين شاه صادر ميâ€Ø´ÙˆØ¯ كه مضمون آن بيانگر ترويج Ùˆ اشاعه دستگاه نوظهور گراماÙون در ايران است. Ùرماني كه شايد نظير آن از سوي هيچ پادشاهي به جز مظÙرالدين شاه صادر نگردیده. مردم به ØÙظ Ùˆ نگهداري آثار گذشته Ùˆ خصوصاً اصوات از قرنها قبل از صدور اين Ùرمان علاقه نشان ميâ€Ø¯Ø§Ø¯Ù†Ø¯Ú†Ù†Ø§Ù†ÙƒÙ‡ تا پيش از اختراع گراماÙون در سال 1877 دستگاههاي متنوعي براي پخش صدا ابداع گرديده بود كه نواهاي موسيقي را به شكل مصنوعي پخش ميâ€ÙƒØ±Ø¯ ــ منظور همان جعبه†هاي موسقي است ــ ولي بشر در Øسرت ضبط صداي خود Ùˆ شنيدن آن بود Ùˆ اين اصوات وي را راضي نميâ€ÙƒØ±Ø¯. با همت اديسون به اين آرزوي ديرينه جامعه عمل پوشانده شد Ùˆ تا اوايل شروع قرن بيستم گراماÙون با كوشش متخصصان این ÙÙ† چنان Ø§ØµÙ„Ø§Ø Ø´Ø¯Ù‡ بود كه بالاخره توانست قدم به خانه†هاي مردم متوسط†الØال نیز بگذارد.
اين Ù…Øصول جديد شايد Øدود ده سال پس از اختراعش به ايران وارد شد Ùˆ طبق معمول نيز سر از دربار درآورد Ùˆ ناصرالدين شاه اولين استÙاده â€ÙƒÙ†Ù†Ø¯Ù‡ Ø¢ÛŒ بود كه با چگونگي استÙاده از آن آشنايي داشت. وي در سÙرنامه†اش به اروپا ــ سومين سÙر ــ به سال 1889 نمايشي را كه به منظور آشنايي وي با جديدترين اختراعات قرن ترتيب داده بودند چنين Ø´Ø±Ø Ù…ÙŠâ€Ø¯Ù‡Ø¯:
... بعد يك شخص آمريكايي كه صاØب Ùنوگرا٠است، آمد جلوي ما ايستاد Ùˆ خطابة Ù…Ùصلي در تعري٠Ùنوگرا٠خوانده ناظم â€Ø§Ù„دوله ترجمه كرد. بعد Ùنوگرا٠را وسط مجلس Øاضر نمود، معلوم شد اين نوع Ùنوگرا٠غير از ÙنوگراÙÙŠ است كه در طهران ما داريم. هم سهل†تر Ùˆ هم صدا را بهتر پس ميâ€Ø¯Ù‡Ø¯. اول صداي موزيكي كه در او داده بودند پس داد خيلي خوب Ùˆ ÙˆØ§Ø¶Ø Ø¨ÙˆØ¯ بعد Øر٠زدند همان طور پس داد. بعد به مهدي خان آجودان مخصوص Ùرموديم كه توي Ùنوگرا٠Øر٠بزن، دو بيت شعر ØاÙظ خواند كه اين است:
اگر Ú†Ù‡ باده ÙرØâ€Ø¨Ø®Ø´ Ùˆ باد گلبيز است
به بانگ Ú†Ù†Ú¯ مخور مي كه Ù…Øتسب تيز است
صراØيي Ùˆ ØريÙÙŠ گرت به دست اÙتد
به عيش كوش كه ايام Ùتنه†انگيز است
همه را همانâ€Ø·ÙˆØ± جواب داد. صاØب Ùنوگرا٠وعده داد كه يك دستگاه Ùنوگرا٠همينâ€Ø·ÙˆØ± براي ما تقديم نمايد.
در كتاب المآثر Ùˆ الاثار Ù…ØمدØسن اعتمادالسلطنه جزو وسايلي كه در آن ايام به ايران وارد شد علاوه بر ميزان الهوا، ميزان الارتÙاعات، ميزان الØركه از “ØاÙظ الاصوات “ يا گراماÙون هم يادي شده است.
با شروع پادشاهي مظÙرالدين شاه اندك اندك اين دستگاه علاوه بر دربار در خانه â€Ù‡Ø§ÙŠ اعيان Ùˆ اشرا٠نيز ديده شد. چنانكه در زندگي معيرالممالك در سالهاي 1316Ù‚ آمده است وي در ايام استراØت در ملك خود واقع در مهرآباد علاوه بر پرداختن به علاقه†هاي شخصي خود چون Ú¯Ù„ كاري با دو دستگاه گراماÙون خود شبها به ضبط آثار اساتيد موسيقي ايراني آن زمان مشغول بود كه نمونه†هايي از آن تا اين زمان ØÙظ شده است. البته بايد در اينجا به اين نكته اشاره كرد كه گراماÙوني كه تا اين زمان در ايران از آن استÙاده ميâ€Ø´Ø¯ از گراماÙون هايي كه بعدها به وسيله عامه مردم استÙاده ميâ€Ø´Ø¯ Ùˆ متشكل از يك صÙØÙ‡ مدور كه سوزني روي آن مي†گشت Ùˆ صدايي خارج ميâ€Ø´Ø¯ Ùرق ميâ€ÙƒØ±Ø¯ زيرا آنها دستگاهي بودند ساده كه متشكل از يك شيپور قيÙÙŠ شكل Ùˆ استوانهâ€Ø§ÙŠ مومي كه سوزني روي آن Øركت ميâ€ÙƒØ±Ø¯. اين دستگاه Ùنوگرا٠خوانده مي†شد هم قابليت ضبط Ùˆ هم پخش را داشت ولي گراماÙونهاي بعدي Ùقط قابليت پخش صدا را داشتند. Ùˆ از صÙØاتي كه در استوديوها ضبط شده Ùˆ تكثير مي†شدند استÙاده ميâ€ÙƒØ±Ø¯Ù†Ø¯. بدين Ù„Øاظ با استÙاده از گراماÙونهاي قديمي صداي اÙراد زيادي ضبط گرديد.
در سال 1324 كه مظÙرالدين شاه اولين مجلس شوراي ملي را اÙØªØªØ§Ø ÙƒØ±Ø¯ صداي وي به وسيله همين ÙنوگراÙها بر روي استوانه مومي ضبط شد كه هنوز هم قابل شنيدن است. پس از صدور Ùرمان اشاعة گراماÙون در ايران اولين شعبه Ùروش Ùˆ تكثير صÙØات آن در سال 1324 (1906Ù…) به وسيله شركت گراماÙون Ùˆ ماشين تØرير در ايران تاسيس شد. پس از داير شدن نمايندگي شركت مذكور در تهران ضبط Ùˆ توليد صÙØÙ‡ از اجراي هنرمندان ايراني آغاز شد Ùˆ صÙØÙ‡ ضبط شده اصلي جهت تكثير به يكي از شعبه â€Ù‡Ø§ÙŠÙŠ كه داراي امكانات تكثير بودند به خارج از ايران ارسال ميâ€Ø´Ø¯ Ùˆ پس از تكثير در ايران توزيع ميâ€Ø´Ø¯Ù†Ø¯.
گزارش اولين ضبط صدا در ايران چنين بود:
نوازندگان يا اجراكنندگان، به طور منÙرد يا دسته جمعي، در اتاقي به نام استوديو Øاضر ميâ€Ø´Ø¯Ù†Ø¯ Ùˆ در مقابل دهنه Ùراخ شيپوري كه انتهاي باريك آن از درون پرده†ي به اتاق ضبط منتهي ميâ€Ø´Ø¯ قرار ميâ€Ú¯Ø±Ùتند Ùˆ به اجراي برنامه ميâ€Ù¾Ø±Ø¯Ø§Ø®ØªÙ†Ø¯. در بعضي موارد، عمل ضبط در خود استوديو انجام ميâ€Ú¯Ø±Ùت Ùˆ به همين دليل، دستگاه ضبط كننده نيز در همان Ù…ØÙ„ اجرا مستقر ميâ€Ú¯Ø±Ø¯ÙŠØ¯. در مواردي كه تعداد اعضاي هم نواز بيش از Øدود چهار Ù†Ùر بود، عمل اخذ صوت در شيپور ضبط كننده به طور مطلوب انجام نمي†گرÙت Ùˆ نه تنها صداي سازهايي كه در نزديكي دهنة شيپور قرار داشتند قويâ€ØªØ± ضبط مي†شد، بلكه صداي مذكور صداي سازهايي را كه دورتر قرار داشتند، تØتâ€Ø§Ù„شعاع قرار ميâ€Ø¯Ø§Ø¯ Ùˆ برخي از سازهايي كه به â€Ø·ÙˆØ± طبيعي صداي قوي نداشتند، در جريان ضبط، توليد اشكال ميâ€Ù†Ù…ودند. براي بهتر ضبط شدن صدا، به گوينده يا خواننده Ùˆ نوازنده توصيه مي â€Ø´Ø¯ كه برنامة خود را با صداي بلندتر از Øد معمول اجرا كند تا صدا توان٠مرتعش كردن سوزن Ùˆ دياÙراگم ضبط را داشته باشد Ùˆ ضبط Ùˆ پخش امكان†پذير باشد. البته بايد متذكر شد كه كل عمليات Ùوق در ايران بدون برق Ùˆ دستي انجام ميâ€Ø´Ø¯.
Ùرمان را با هم ميâ€Ø®ÙˆØ§Ù†ÙŠÙ…:
چون انجمن ضبط اصوات در آمريك گراماÙونهاي بسيار ممتاز خودشان را با ماشينهاي پسنديده از Ù„Øاظ نظر انور شاهانه گذرانده Ùˆ مراتب مراقبات خود را در تكميل Ùˆ ترويج اين صÙت مشهود Øضور همايون داشته بودند لهذا براي تسهيل Ùروش Ùˆ Øمايت مخصوصه ملوكانه از اين سوسيته به موجب صدور اين Ùرمان مبارك سوسيته آنونيم 1 مزبور را به سمت Ùورنيسري 2 مخصوص خودمان مباهي Ùˆ سربلند Ùرموديم كه از شمول اين مرØمت ملوكانه بين†الامثال Ùˆ الاقران سربلند بوده Ùˆ در ترقي Ùˆ تكميل اين صنعت مراقبات كاÙيه به عمل آمدند. مقرر آنكه اولياي دولت عليه در پيشرÙت مقاصد Øقه Ùˆ ترقي Ùˆ توسعه اين كارخانه مساعدت Ùˆ همراهي به عمل آورده در عهده شناسند.
ÙÙŠ شهر ذيâ€Ø§Ù„قعده الØرام 1323
]مظÙرالدين شاه[
Ú¯Ùته میشود اولین گراماÙون توسط «Øاجی Ù…Øمد صباغی» پدر مرØوم Ù…Øمدرضا صباغی Øدود سالهای 1305 تقریبا" 90 سال قبل از Ù…Ú©Ù‡ مکرمه به روستای Ø®ÙÙ†Ú¯ آورده شده Ú©Ù‡ در آن موقع برای اهالی بسیار عجیب Ùˆ ودیدنی بوده Ùˆ مردم گروه گروه به تماشای آن Ù…ÛŒ رÙته اند.
ضمنا" برای خواندن خبر مربوط به Ùروش یکدستگاه گراماÙون 73 سال قبل با رویت سند شش دانگ Ù…Øضری آن در روستای Ø®ÙÙ†Ú¯ اینجا کلیک نمایید