ايرانيان شيعه نيز درساختن تعزيه وبه نمايش درآوردن واقعه هاي كربلا ÙˆØديث مصايب سيدالشهداء به سنت نمايشهاي آييني ايرانيان قديم وشيوه اجراي مناسك وآيينهاي آنان وپاره اي از عناصر اسطوره اي ÙˆØماسي سازنده نمايشهاي آييني نظر داشته اند .يكي از نويسندگان مصري معتقد است كه ايرانيان با پيش زمينه هنر تياتر كه درجامعه شان داشتند توانستند ازشهادت Øضرت امام Øسين(ع)واصØابش درامهاي مذهبي بياÙريننددرصورتي كه عربها هيچگاه به این انديشه نيÙتادندكه ازاين وقايع بهره بگيرند،زيرا درميانشان هنر نمايش ،سنت نبود.
اوج ونماد تعزيه درايران بربنياد وقايع كربلا يعني نبرداولياءبا اشقياوشهادت مظلومانه امام Øسين (ع)دريك نمايش ماواگرÙته وبه صورت تعزيه جلوه گر شده است گرچه درآغاز،بسياري ازÙقيهان سنت گرا باشبيه وتشبيه وتعزيه خواني مخالÙت ميكردند وبه لباس معصومان درآمدن ودرنقش آنان ظاهر شدن وشبيه درآوردنهاي مذهبي راگناه واهانت به ساØت مقدس ائمه اطهار (ع)مي دانستند. اين گروه روØاني معتقد بودند كه نبايد به قصد عزاداري براي سيدالشهداء واهل بيت (ع)وياران اووانجام دادن هركار ثواب يا منتخب به كاري نا شايست ÙˆØرام دست زد.
اما باتوجه به زمينه وپيشينه تعزيه درايران وعلاقه توده مردم ديندار ومتعصب كوچه وبازاردرجامعه ايران جا اÙتادوعلاقه توده مردم ديندارشيعه را به سوي خود كشانيد،روØانيون سنت گرابامشاهده شور هيجان مردم به Øضوردر مجالس تعزيه خواني،درياÙت تاثير شديد نمايش مصايب ائمه برعامه مردم ونزديك كردن بيش از پيش مردم به مذهب ودستگاه مذهبي ،دست از مخالÙت كشيدند ورÙته رÙته به پذيرش تعزيه تن دردادند وتعزيه خواني رابارعايت شرايطي مجاز وشرعی دانستندبنابراين تعزيه خواني درپي مراسم دسته گردانيهاي مذهبي دردهه اول Ù…Øرم ودهه آخرصÙر پديد آمدوبااين مراسم آميخت وهمراه شدوتعزيه خوانان كه گروهي ازعامه مردم بودند ،داستان مصايب وآلام شخصيتهاي مذهبي ÙˆØماسه هاي قهرماني شهيدان كربلا را كه پيش ازآن در مقتل نامه ها وسوكچامه ها روايت شده بود واززبان مرثيه گويان وروضه خوانان ومداØان نقل مي شد ،همچون نقالان بااستÙاده ازهنربيان وتقليد به نمايش درآوردند.ازاين زمان كه اØتمالاًاواخر دوره صÙوي بايدباشد،تعزيه خواني همچون نمايش آييني-مذهبي،درعرصه هنرايران آشكارگرديدوتØول تعزيه ازØوزه بسته خود هرگزازدين ومذهب دور نساخت وارتباط آنرا باروØيه واعتقادات Ùرهنگي –مذهبي مردم ØÙظ كرد ÙˆØÙظ اين ارتباط به تعزيه كمك كردتاجايگاه ومقامش راهمواره درجامعه سنتي –مذهبي ايران Ù†Ú¯Ù‡ دارد.      از اين رو ،تعزيه در جامعه ايران پيوسته جداازتئاتر،به معني امروزي اش،مطرØ بوده است.
پيدايش وزمينه تاريخي تعزيه درايران
براساس مطالعات وتØقيقات پژوهشگران ونويسندگان ايراني وغير ايراني تاريخ پيدايش تعزيه درايران را عده اي مربوط به اواسط يا اواخر دوره صÙويان وبعضي به دوره زنديان وگروهي به اوايل عهد قاجار مي دانستند Øتي بعضي از نويسندگان وتاريخ نگاران مراسم سوگواري ودسته گردانيهاي دوره ديلميان راكه گويا گهگاه با شبيه هاي صامتي نيز همراه دسته هاي عزاداربوده است،آغاز تعزيه پنداشته اند.
اما مشهورترين Ùرض ونظريه ها درباره پيدايي تعزيه درايران اينست كه تعزيه شكل متØول وتكامل ياÙته مردم وآيين هاي سوگواري مذهبي است كه از قرنهاي اول،دوم،بويژه قرن چهارم (دوره آل بويه)در ايران رايج بوده است. همچنين اØتمال   داده مي شود كه زمينه نمايش اين مراسم ازبرخي آداب وشعائرونمايش وارهاي جمعي ايران قبل از اسلام ،مانند سوك سياوش وکين ايرج وامثال آنهاريشه ومايه گرÙته باشد.
ظاهراًاين مراسم وتظاهرات مذهبي با رسميت ياÙتن مذهب شيعه دردوره صÙويان ،شكل وهيئت منظم وسامان ياÙته اي پيدا كرد وبه تدريج باپديده ها وعناصر Ùرهنگي ØŒ شبيه گرداني وامثال آنها درآميخت وسرانجام دراواخر دوره صÙويان به صورت كنوني درآمد.
تعري٠تعزيه درلغت: تعزيه درلغت به معناي سوگواري وبرپاشدن مراسم عزاداري به يادبوددرگذشتگان است. تعزيه دراصل ودرزبان عرب به معناي تسلادادن به مصيبت ديدگان وپرسش از خويشاوندان مرده ودعوت آنان به صبر وشكيبايي است وتقريباًمعادل Ùˆ هم معنا باكلمه «تسليت»است تعزيه ياتعزيت ازلØاظ دستوري مصدرÙعل متعدي (ازباب تÙعله وتÙعيل)ازماده «عزا»ست و«غزا»مصدر لازم آن وبه معناي صبر وشكيبايي وآرامش ياÙتن است .هردوكلمه عزاوتعزيه ازنظردستوري ومعنايي مانند بسياري ديگر ازكلمات عربي Ùارسي شده تØول ياÙته اند .كلمه تعزيه كه مصدر Ùعل متعدي بود ،به دو صورت متعدي ولازم يعني تسليت Ú¯Ùتن وسوگواري هردوبكاررÙت .
تعري٠تعزيه Ø¯Ø±Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø :تعزيه Ø¯Ø±Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ø¨Ù‡ نوعي نمايش آييني ومذهبي براساس واقعه كربلا وشهادت امامان معصوم (ع)ووقايع ديگر مذهبي وقصه ها وداستانهاي تاريخي واساطيري وعاميانه اطلاق مي شود.بعداها نويسندگان كلمه Ù…Ùرد«شبيه»راهم به مجلس تعزيه وهم به تعزيه خوان اطلاق كردند .همچنين برخي ازÙضلا وعلماي مذهبي باتوجه به نمايشي بودن تعزيه وصØنه آرايي Ø¢Ù†ØŒØ§ØµØ·Ù„Ø§Ø Â«ØªØ¹Ø¨ÙŠÙ‡Â»Ø±Ø§Ù†ÙŠØ² به كار بردند وبه اصطلاØهاي تشبيه وشبيه اÙزودند.Â
بنابراين چون عامه مردم تعزيه راÙتوا در Ù…Ùهوم وماهيت آيينی ومذهبي اش مي شناختند Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø ØªØ¹Ø²ÙŠÙ‡ درميان مردم همچنان باقي ماند .بيشترايران شناسان وپژوهشگران غربي نيز كه دراين زمينه مطالعه وتØقيق كرده اند همين Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø ØªØ¹Ø²ÙŠÙ‡ رابه كاربرده اند.
تعزيه ازنظرشكلي: تعزيه ازنظرلغوي همانطور كه بيان شدبه معني همدردي ،سوگواري وتسليت است ولي به عنوان شكلي از نمايش ريشه در اجتماعات ومراسم يادكرد شهادت امام Øسين(ع)درايام Ù…Øرم دارد. ودرطول تكامل خود بازنمايي Ù…Øاصره وكشتارصØراي كربلا Ù…Øور اصلي آن بوده وهيچگاه ماهيت مذهبي اش راازدست نداده است .ازآنجاكه شيعيان نداي ØÙ‚ طلبانه امام Øسين (ع)رانداي راستي وپاكدامني ÙˆØرمت انساني ومقدس مي دانند اجراي مراسم Ù…Øرم رانيز نوعي تلاش به سوي همان اهدا٠مقدس مي دانند .بعدها نيز بااين اعتقاد كه مشاركت در نمايشهاي تعزيه ،خواه درردي٠بازيگران ،خواه تماشاگران ،آنان را از Ø´Ùاعت امام Øسين(ع)درروز قيامت بهره مند خواهد ساخت به رونق اين مقوله همت گماشتند.
روندتكوين وتØول تعزيه درايران
1-دسته هاي عزاداري: درابتدا دسته ها وجماعت عزاداردركوچه هاوبازارها راه مي اÙتادند وباسينه زدن ونوØÙ‡ خواندن ونواختن سنج وبرخي ازسازهاي ساده موسيقي ÙˆØمل علم وعلامت وامثال آن ونيز همسويي وهماوازي درخواندن نوØÙ‡ ØŒÙاجعه كربلا رايادآوري مي كردند.
برگزاري اينگونه مراسم وتظاهرات مذهبي ،چنان كه مي دانيم از دوران بوئيان ÙˆØتي پيش ازآن درايران معمول شده بود،ليكن دردوره صÙويان صورت منظم تري پيدا كردوباآداب ورسوم وتشريÙات بيشتر وباشكوه تري برگزاري مي شد.اين دسته ها پس از مدتي راه پيمايي وقتي به چهارسوها وميدانهامي رسيدند ،لØظاتي مي ايستادند ونوØÙ‡ خوان هردسته به جاي خواندن اشعار ضربي ونيم ضربي (خواندن اشعارسينه زني )،چنان كه امروزه نيز معمول است ،مرثيه وقطعه شعري مي خواند.اشعارمرثيه گاهي به زبان اول شخص وبيان مستقيم بودوگاه به زبان نقل وروايات وغير مستقيم .سرانجام دسته ها وسوگواران به صØÙ† مسجد ياامامزاده وياتكيه وميداني مي رÙتند ودرآنجا به روضه خواني وذكرمصيبت مي پرداختند.
2-كاربردبراسباب نمايشي دردسته ها:
اسباب ووسايلي چون كجاوه ،عماري،صندوق ،تابوت ،نخل وچيزهاي ديگر بعدها به دسته هاي عزاداري اضاÙÙ‡ شد.اين اسباب نشانه ونماد Øركت كاروان امام به كربلا ووقايع بعداز شهادت Øضرت ،همچنين نشان دهنده همدلي وهمنوايي عزاداران درسرنوشت امام بود.
اين دسته ها بعضي پياده وبرخي سواره Øركت مي كردند.چندكودك ونوجوان ،وگاهي مرداني بصورت زنان ،سير اهل بيت (ع)،برشتر ها سوارمي شوند ودرÙواصل زماني معين اشعاري مي خواندند .اين شعرها بيشتر به شيوه زبان Øال وبيان مستقيم بود.دراين دسته تابوتها ونعشهايي كه بيشتر آنها مصنوعي بودند ،آنها راازبالش وقطيÙÙ‡ وچلواروچكمه وسرمومي يا چوبي وامثال آن مي ساختند Øمل مي شد.روي نعشها وتابوتها عامه سبزرنگ خون آلود،ياچند كبوترسÙيد قرارمي دادند اسبهايي راكه مظهر Ø°ÙˆØ§Ù„Ø¬Ù†Ø§Ø (اسب امام Øسين(ع))واسب Øضرت عباس وعلي اكبر ...بودند .باتيره پوشهاي خون آلود مي آراستند وروي تير پوشهاوگردن اسبها شمشيروسپر وزره وروي گردن آن شال سبز باريك وبرپيشاني آينه وامثال آن مي بستند .رÙته رÙته ،علاوه برشبيه هاي كودكان وزنان كه نشان دهنده ويادآور كلي واقعه ÙˆØوادث بعدازشهادت بودندازجنگجويان ومبارزان وساير شهيدان(به جز خود امام)نيز شبيه هايي مي ساختند.اين شبيه ها در آغازمرداني بودند كه با چهره هاي غرقه به خون براسبهاي خاك آلود سوار مي شدند ودركنار دسته ها Øركت مي كردند،امابعدها Øركات نمايشي خود راگاه سواره گاهي پياده درميدان وروي سكوها انجام مي دادند
3-شبيه سازي دردسته ها:
ساختن شبيه ازشهيدان كربلاوگاهي مخالÙان دشمنان اهل بيت(ع)وتجسم وقايع به تدريج هم متنوع ترشدوهم وضع ÙˆØالت جاندارترومØسوس تري پيدا كرد.مثلاًعلاوه برساختن نعش در مي آوردند ودرتابوتها مي خوابيدند.اين تابوتهاراگروهي ازمردم با ارابه ها Øمل مي كردند.دربرخي از شهرها ÙŠ ايران،كساني كه شبيه نعش شده بودند،درارابه ها يي دراز مي كشيدندوروي آنها شن سرخ رنگ   مي ريختند ،بطوري كه Ùقط سرشان اززيرشن پيدا بود وبدين سان هم واقعه شهادت وهم صØنه واقعه دشت كربلارابه نمايش مي گذاشتند.رÙته رÙته ،علاوه برساختن شيبه ازشهيدان كربلا ،ازاشقياودشمنان امام نيز كم وبيش شبيه هايي مي ساختند .
شكل اوليه تعزيه خواني درایران:
دراواخر دوره صÙويان ،علاوه براجراي مراسم دسته گرداني ونوØÙ‡ خواني واعمال ÙˆØركات نمايشي ونيمه نمايشي ومكالمات كوتاه وناپيوسته اÙراد شبيه كه در نه روز به تÙاريق صورت مي گرÙت ،خلاصه اي از تظاهرات نمايشي رادرروزعاشورابه گونه اي تركيبي وجامع درميدان يا صØÙ† امامزاده برگزار مي كردند.بدين ترتيب كه نخست روضه خوانيهايي ازروي كتاب روضه الشهداء روضه مي خواندندوعزاداران رابراي تماشاي تعزيه آماده مي كردند سپس شبيه خواني آغاز مي شد چنين بود كه تعزيه هاي ثابت ومجلس وميداني پديد آمد .دربرخي ازشهرهاي ايران نيز همان مراسم پيشين ،يعني Øركت  دسته ها Ùˆ نمايش واره ها ،بااندك تØولي به صورت تعزيه به Ù…Ùهوم امروزي آن دردوره صÙويان پديد آمده ودردوره اÙشاريان وآغاز عهدزنديان رشد وتØول ياÙته وكم بيش رايج شده است .
خصوصيات تعزيه خوانيهاي اوليه :
1-نخستين تعزيه هاي Ù…Øرم Ùقط دريك يا دوروز(عاشوراويااØتمالاًتاسوعا وعاشورا)خوانده مي شده اند نه در سراسر دهه Ù…Øرم .از دوره زنديان به تدريج براي هريك ازده روز Ù…Øرم يك مجلس تعزيه ساخته شد.
2-موضوع نخستين تعزيه هاي روز عاشورا ،خلاصه وقايع كربلاوشهادت امام وساير شهيدان است واسارت اهل بيت(ع)تارÙتن به شام وبارگاه يزيد بود ولي نخستين وقديمي ترین تعزيه ،تعزيه شهادت امام Øسین (ع)نبود: بلكه مجلس Ù‡Ùتادودوتن بوده است.
تعزيه شهادت امام Øسین (ع)به صورتي مستقل ومÙصل بعدها ساخته شد.
3-درتعزيه هاي قديم ،اشقيا وشبيه هاي مخالÙان يا اصلاًنقشي نداشتند يا نقششان بسيار اندك ومØدود بودشايدبه دليل اينكه تماشاگران مومن ومتعصب وساده دل ،شبيه شهر واشقيارااذيت وآزار مي كردندوگهگاه مردم با شهر خوانان رÙتاري نا خوشايند داشتند.
4- Øركت وعمل درتعزيه هاي نخستين بسيار اندك ومØدود بود وتعزيه بيشتر برآواز وكلام تكيه داشت ودرواقع چيزي همانند اپراهاي مذهبي بود.
5-تعزيه وتعزيه خواني ظاهراًدرهمه شهرها وروستاهاي ايران دريك زمان وبريك منوال رواج نياÙت واز نظر كيÙيت وشيوه ارائه واجرا نيز ،يكسان نبود .درمعدودي از شهرها وروستاهاي ايران تعزيه به شكل خاصي ونسبتاًقديمي آن كه اكنون به تعزيه هاي سيار ودوره اي معرو٠است ،باقي ماند ودربسياري ديگر ازشهرهاشكل ثابت يعني تعزيه هاي ميداني ومجلس باب شد.
صورتهاي ادبي ونمايشي تعزيه
تعزيه به دوشكل هنركلامي نوشتاري ÙˆÚ¯Ùتاري در جامعه ÙˆÙرهنگ ايران Øضور ياÙته است شكل كلامي –نوشتاري تعزيه به صورت مكتوب مي باشد وشكل كلامي ÙˆÚ¯Ùتاري آن تعزيه خواني است كه به صورت بيان واقعه هاي تعزيه نامه ها به شيوه نقالي ونمايش صØنه هاي واقعه هاست.
ويژگيهاي تعزيه درايران
1- زمينه ديني ومذهبي : ادبيات تعزيه برگرÙته ازادبيات ديني درباره تاريخ زندگي پيامبران بويژه تاريخ واقعه كربلا براساس مقتلنامه ها ،سوكچامه ها ،روايات هاي كتبي وشÙاهي مي باشد به عبارتي درونمايه اكثر آنها ديني است وانديشه وباورهاي مذهبي به Ù†Øوي درساخت وپرداخت آنها بكار رÙته است.
2- زمينه تاريخي: تعزيه هاي اصلي بيشتر به واقعه هاي تاريخي مذهبي اشاره دارند كه مستقيماً يابه طور غيرمستقيم باسرگذشت انبياءوامامان معصوم (ع)ÙˆØ´Ø±Ø Ø¬Ù†Ú¯Ù‡Ø§ÙˆØ´Ù‡Ø§Ø¯ØªÙ‡Ø§ ورويدادهاي مذهبي ،به خصوص واقعه عاشورادرتاريخ شيعه وابسته است.واقعه روزعاشورا دركربلا وكشتار Ùجيعانه امام Øسين (ع)،كاروانسالارها آزادي وياران او به صورت يك واقعه قديمي درتاريخ مذهب شيعه آشكار گرديد ونسل اندر نسل به تقرير وتصويروتشبيه درآمدوتعزيه خوانان همچون مناقب خوانان ،روضه خوانان ونوØÙ‡ سرايان آنچه براهل نبوت گذشته براي مردم بازگو مي كنند وتاريخ مذهب رازنده ومستمر Ù†Ú¯Ù‡ مي دارند.
3- مجلاي نمونه هاي مثالي عامه: موضوع هر تعزيه وشخصيت هاي مذهبي آنهابراي عامه مردم شناخته شده اند.هريك ازشخصيتها Ú†Ù‡ ازگروه اولياءوچه ازگروه اشقيا،پايگاه ومنزلت ويژه اي با بارارزشي مثبت ومنÙÙŠ درذهنيت مردم دارد.تعزيه خوانان مي كوشند تانقش نيك وخليق يا زشت وپليد شخصيتهاي اولياءواشقيا را براساس نمونه هاي ذهني عامه مردم نشان دهند.وبا كلام وعمل خود هرچه شايسته تر جوهر خصايل قد سيانه ومعصومانه قهرمانان ديني وخصلتهاي اهريمني وپليد دشمنان اين قهرمانان راآشكار نمايند.
4- اسطوره پردازي براساس نمونه هاي ازلي: اساسا‌ً مردم علاقه دارندبراي رويدادها ÙŠ تاريخي معنا وتوجهي Ùراترازتاريخ بيابند به همين دليل هم درتاريخ جوامع مشاهده مي كنيم ،قهرمانان مذهبي وتاريخي خودرابارÙتار وويژگيهاي پهلوانان نمونه ازلي واساطيري Ùرهنگ خود جلوه گري مي سازند وبدين سان تاريخ راتوجيه مي كنندوبه زندگي ومصايب قهرمانان تاريخي مذهب خود Ù…Ùاهيم ازلي ومعنوي مي بخشند.هرسال باتكرار وقايع كربلادرتعزيه خوانيهاي دهه هاي Ù…Øرم وصÙر،عامه مردم ازمرززمان ومكان میگذرند وبه گذشته وزمان آغازين رويدادها بازمي گردندبدين گونه هرسال تعزيه خوانان بانمايش رستاخيز ومرگ دوباره شهيدان دين اسطوره شهادت راماوراي تاريخ تكرار مي كنند «كل يوماًعاشورا وكل ارض كربلا».
5-درتعزيه سه ركن كلام ،موسيقي Øركت ØŒ اهميت بسياردارندكاربردزبان شعروموسيقي دربيان داستان وهماهنگي بيان شعر وموسيقي با Øركت نمايشي در تعزيه برجسته ترين نقش ووظيÙÙ‡ راايÙا مي كند.كلام درتعزيه وزن دارد آهنگين ومنظوم است.زبان منظومه هاي تعزيه ،زباني زنده وسالم ورسا وگويا ونزديك به زبان رايج عامه مردم كوچه بازار است.تعزيه سازان وتعزيه نامه نويسان باآميزش دوزبان اديبانه Ùارسي وزبان ساده عامه مردم وبه كارگيري واژه ها واصطلاØهاي وكنايه هاي رايج ميان مردم توانسته اند انديشه ها ومÙاهيمي راكه درÙرهنگ مذهب شهادت وجود داشت به شكل روشن ÙˆÙهم پذير وگيرابيان كنند.تعزيه بازبان وبياني روايت مي شود كه همه مردم به ميزان خود ومعرÙتي كه دارند ازآن درك معنا مي كنند وهيچ رازورمزي از تعزيه خواني براي مردم كوچه وبازار پوشيده نمي ماند.
بطوركلي ،تعزيه خوان خوب وشايسته كسي بود كه مي توانست در نقشهاي مظلوم خوان يا شقي خوان اØساس عاطÙÙŠ مردم رادرابزار مهر وشÙقت وهمدردي باامامان وخشم وغضب ونÙرت به اشقيابرانگيزاند وآنان را مسØور نقش خود كند.
6-«تراژيك»يا Øزن اتگيز بودن: تعزيه ها ،به خصوص تعزيه هاي اصلي يا به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø ÙˆØ§Ù‚Ø¹Ù‡ ها كه موضوع آنها Ø´Ø±Ø Ù…ØµØ§ÙŠØ¨ قهرمانان Øماسه ساز كربلا وبيان واقعه شهادت است ،زمينه تراژيك يا Øزن انگيز دارند ومي توان آنها رااز آثار برجسته تراژيكي درادبيات نمايشي جهان به شمارآورد.
7-آميختگي با مجموعه اي ازنشانه هاي نمادي ورمزي: دركلام ،موسيقي،Øركات لباسها،كلامها،زيورهاوسلاØهاي تعزيه رمز ورازهايي نهÙته است كه Ùهم ودرياÙت اين رمز ورازها نياز به آگاهي از Ùرهنگ نشانه پردازي درتعزيه دارد.
پيمودن راه كوتاه ودراز ،سÙرهاي طولاني ،طي الارض،گذرززمان ،جايها ،تاخت وتازها سواره وپياده رÙتن ها ؛ضربه زدنها با شمشير وگرز،كشت وكشتار ها،اندوه وشادي ،خشم ومهر ØŒØيرت وسرگشتيگيها ،بيابان خشك وبي آب وگياه ،دشت سبز،آب ورودخانه،زخمها،كشتگان بي سرودست ،سرهاي بريده ،اسبهاي سوار كشته،اسبهاي تير خورده ،بدنهاي تير خورده ،ومرگ ازجمله پديده ها وچيزهايي خاصي وبه صورت نماد ورمز وتمثيل نموده مي شوند.
8-پيوند بازمان آيينهاي سوكواري شهيدان: برپايي تعزيه خواني دوره وزمان خاص ومعيني درسال دارد ده روز اول Ù…Øرم وده روز آخر ماه صÙر هرسال Ùصل ويژه تعزيه خوانيهاي سنتي است.اين دودهه زماني است كه درآن واقعه هاي تالم انگيز شهادت امام Øسن مجتبي (ع)(28 صÙرسال50 هجري)ورØلت رسول اكرم (ص)(28صÙرسال 11 هجري قمري)رخ داده است.همچنين اربعين Øسيني نيز به بيستم ماه صÙر اÙتاده است.ازاين رو اين دودهه براي عموم شيعيان جهان دوره ياد آوري شهيدان ورÙتگان وزبان سوگواري به شمار مي رود.
برپايي مجالس تعزيه خواني دركنار مراسم دسته گرداني درماههاي Ù…Øرم وصÙر Øال وهواي سنگين غم وماتم رادرÙضاي Øزن انگيز تكيه ها ÙˆØسينيه ها تشديدوتقويت مي كند.
مردم درتمام اين ايام دراندوه از دست رÙتن رهبر نهضت سرخ عاشورا وتاسوعا است وباÙضاي اندوهباراين ايام همسويي دارد وبرتابنده وقايع مربوط به اين روزهاي تاريخي است.
نقش كاركرد تعزيه خواني درايران : تعزيه خواني نقش برجسته اي درÙرهنگ وادب وهنر عامه وروال جمعي مردم جامعه هاي سنتي –مذهبي گذشته وكنوني داشته است.اÙزون برنقش آن درآموزش وزنده وپويانگهداشتن وقايع تاريخي-مذهبي درذهنيت جامعه وتØول ورشد هنرعامه شمايل نگاري مذهبي ،كاركردهاي مهم ديگري نيز داشته كه به آنهابطور خلاصه ÙˆÙشرده اشاره مي شود.
1-انگاره سازي براي شيوه رÙتار عامه : يكي ازاهدا٠تعزيه برانگيختن اØساس ديني عامه مردم وواداشتن آنان به تقليد وتكرار شيوه رÙتارامام ويارانش درواقعه كربلا بطوريكه به تصوير درآوردن وقايع كربلا براØساسات عامه مردم تاثير عميق ومستقيم داشته ومردم رادرØÙظ ارزشهاي معنوي ورخدادهاي كربلا برمي انگيخته ودينداري واز خودگذشتگي شهيدان Øماسه Ø¢Ùرين تاريخ تشيع همچون انگاره ونمونه برتر رÙتاردرذهن وخاطر آنان زنده وپايدارنگه داشته است.
2-انگيزش شورقدسيانه: نمايش Ùاجعه جان گدازي كربلا كه درآن «رويه خشن وبي رØÙ… طبيعت جاهلي باتمام مظاهر خود جلوه كرد»ودرطول چندساعت ازروز عاشورا Ù‡Ùتادودوتن ازمردان ØÙ‚ كشته شدند چنان Øزن انگيز ودردآوراست كه درژرÙاي دل واØساس هربيننده شوروغوغايي  به پا مي كند .كمتركسي است كه روايت مصايب وآلام شهيدان واهل بيت خاندان پيغمبروبيت وستم اشقيارادرتعزيه بشنودوببيند وازشدت اندوه ماتم شهيدان به هيجان نيايد وبه گريه ومويه ننشيند.
3-ايجاد وهم وخيال: ويژگيهاي نمايشي يا «درامي»تعزيه كربلا ونيروي وهم انگيزي وتاثير گذاري آن روي اØساس مردم چنان قوي بود كه در تعزيه خوانيهاي معتبر قديم ،وقتي كه تعزيه خوانان آگاه وورزيده تعزيه مي خواندند ،مي توانستند درذهن تماشاچيان مومن ومعتقد ايجاد ايهام كنند وبرآنان چنان تاثير بگذارند كه از خود وارهند وبي خود شوند.
4-تطهير Ø±ÙˆØ ÙˆØªØ²ÙƒÙŠÙ‡ Ù†Ùس : همه دست اندركاران تعزيه خواني ازتعزيه گرداني وتعزيه خوان وبانيان تعزيه گرÙته تا خادمان وتماشاچيان مجالس تعزيه شركت درسوك سالار شهيدان وذكر مصيبت اÙشاندن اشك درماتم شهادت اووآلام اهل بيتش راتلاشي درپالددن گرد معصيت ازچهره جان وسبك كردن بارگناه وتزكيه Ù†Ùس وذخيره كردن اجرمعنوي وثواب اخروي مي پنداشتند مردم باØضور درمجالس تعزيه خواني وموييدن وگريستن درسوك امام Øسين(ع)وشهيدان كربلا وناليدن درغم به اسيري بردن اهل بيت امام (ع)پيوندخود رابامذهب پدران ونياكانشان استوار مي كردند وازثواب ذكر مصيبت وگريه درعزاي Øسين توشه اي معنوي براي سÙر آخرت خود Ùراهم مي آوردند.
5-گشودن باب توسل جويي ومراد خواهي: مردم بااهداي نيروي كارخود وعرضه خدمت رايگان وپرداخت اعانه ونذريانه درمجالس تعزيه خواني زمينه اي آرماني براي توسل به نيروهاي مقدس ديني Ùراهم مي كردندازاين طريق بانيروهاي قدسي پيروي ازجهان مادي رابطه اي روØاني برقرارمي كردند وازآنها درÙايق آمدن برتكنيكها وناكاميها وبرآورده شدن Øاجات وشÙاي بيماريها استعانت مي جستند.
6-تقويت واستدلاي بينش شهادت: تعزيه باروايت شهادت امام Øسين(ع)وبازنماياندن پايگاه والاي شهادت بينش شيعيان رادرباره پديده شهادت استعلا مي بخشيدوروØيه شهادت طلبي مرگ بااÙتخار رادرآنان زنده وپايدار نگاه مي داشت.
7-تسكين آلام : نمايش واقعه كربلا وتقليد وتكرار شهادت ومصايب انبياء واولياء درمØرم وصÙر هرسال اثري آرام بخش براØساس شيعيان مي گذاشت مردم با مشاهده دردورانهاي امام وشهيدانشان دركربلا اØساس يأس ونااميدي راازخود دور ميكردند ودرد ورنجهاي زندگي خودراخرد وتØمل پذير مي ياÙتند.
8-تØكيم همبستگي Ùˆ ÙˆØدت : نمايش واقعه هاي شهادت درتعزيه خوانيها ،نيروي ستيزندگي ودليري واستقبال ازمرگ وشهادت درراه عقيده ومذهب را درجامعه سنتي ديني تØكيم مي بخشد به عبارتي هد٠اصلي ومهم تعزيه تقويت وتØكيم اØساس جمعيت يااØساس ÙˆØدت ميان مومنان است.
9-ØÙظ واستمرار موسيقي سنتي: موسيقي آوازي ياگÙتاري از اصلي ترين ركنهاي تعزيه خواني به شمار مي رÙت .هريك از تعزيه خوانان بنابرنقشي كه درتعزيه مي گرÙتند ،اشعار ÙˆÚ¯Ùتار خودراباآواز،ودرنغمه ها وسايه هاي شان دودرخور آن نقش مي خواندند.
روند كلي تعزيه درتهران: درسده هاي نخستين هجري كه رسم وآيين تعزيه داري وگريستن بر شهيدان دين آشكار ونهان ،درايران به خصوص درمناطق شيعه نشين وشهرهايي چون قم وكاشان وطبرستان،كم وبيش رايج شد .شيعيان ري نيز درعاشوراي هر سال عزاداري براي امام Øسين (ع)رابرگزار مي كردند. درميان شهرهاي ايران ري به سبب ارتباطش با واقعه تاريخي ها ومقتلها آمده است كه عبيدالله ابن زياد والي كوÙÙ‡ ،پيش ازآن كه عمرابن سعد را به Ùرماندهي سپاه كوÙÙ‡ برگزيده ،اورا به Øكومت ري ،وبه قولي ري وطبرستان منصوب كرده بود .
اما چون خبرØركت امام Øسين (ع)ازمكه به كوÙÙ‡ به ابن زيادرسيد وي ابن سعدراپيش ازرÙتنش به ري ،براي مقابله به Ùرماندهي سپاه كوÙÙ‡ برگماشت ÙˆØكومت ري رامشروط به آن كرد كه او ابتدا به كربلا برود وامام رااز آمدن به كوÙÙ‡ بازداردابن سعد باكمي ترديد اين ماموريت را پذيرÙت وپيش ازانجام دادن وشهادت امام ،همان گونه كه امام به اوگÙته بود،به مقصودتش،يعني Øكومت ري ،نرسيد ازاين رو نام ري ،همچون كربلا وكوÙÙ‡ ومدينه دوسوكنامه ها ومقتلها ،به خصوص در تعزيه نامه ها Ùراوان به كار رÙته است.
سوكواري برشهيدان كربلا وياد كرد Ùاجعه عاشورا به صورت آشكارهمراه باآداب ورسوم وشعائرخاص دردوران Ùرمانروايي بوئيان ،دربرخي ازكشورهاي اسلامي ،به خصوص درايران ،رسميت ياÙت .معزالدوله ديلمي درسال352هجري قمري دستوردادمردم علي رغم نظر خليÙÙ‡ بغداد درروز عاشوراجامه سياه بپوشند بازارها راببندند ودسته هاي عزاداري ونوØÙ‡ خواني برپا كنند اين مراسم هر ساله دربغداد دردوران بوئيان همچنان برقراربودنظير اين مراسم واØتمالاًبسي باشكوه تردر زمان Øكومت آل بويه (335-420)درري وروستاهاي اطرا٠آن برگزار مي شد .
شيعيان ري وروستاهاي آن ازقرن چهارم به بعد (جز دردوره تسلط غزنويان ÙˆØمله مغول )دربرگزاري مراسم عاشورا وعزاداري براي سالارشهيدان شوروشوق Ùراواني نشان مي داده اند.
دردوران آبادي ري،ظاهراًتهران بيش ازروستاهاي ديگر ري Ù…ØÙ„ سكونت شيعيان بوده است صندوق بقعه امامزاده زيدوامام زاده ÙŠØيي وسيد اسماعيل كه همه مربوط به قرن 9هجري است ،قرائتي درتاييد اين نظر است پس ازØمله مغول وخرابي ري بسياري ازمردم ري به تهران كوچيدند واز آن پس تهران جاي ري راگرÙت .دردوران صÙويان هرگاه شاه تهماسب اول صÙوي (930-984هجري قمري)براي زيارت مشهد مقدس يا امامزاده عبدالعظيم وامام زاده Øمزه «كه اوراجد خودمي دانست»ازقزوين بيرون مي آمد،مدتي درتهران توق٠مي كرد ودرآن به شكار ونخجير مي پرداخت.درسال961 به دستور او خندقي گرداگرد تهران كندند وبرج وباروي دورآن ساختند.طول اين بارو شش هزارگام بود وچهار دروازه داشت.به Ú¯Ùته برخي ازآگاهان ،ظاهراًتكيه «Øمام خانم »درمØله چاله ميدان وتكيه «اÙشارها»درمØله سنگلخ از بناهاي دوره ÙŠ شاه تهماسب صÙوي بوده است.
اگر Ú†Ù‡ مراسم عزاداري ايام Ù…Øرم وشبيه خواني هاي آغازين درآن روزگاربيشتردر ميدان ها وكاروانسراها ومØوطه امام زاده هاوبقاع صÙويان ودرويشان برگزار مي شد اما دست كم وجوديك يا دو تكيه خاص براي تعزيه داري واØتمالاًشبيه خواني ها ابتداي قرينه ونشانه اي است بررواج اين گونه مراسم درتهران كوچك آن روز .چون دوران زنديان ،چنان كه Ú¯Ùته شد ،تعزيه خواني درمناطق مختل٠ايران كم وبيش رايج بوده است بنا براين مي توان اØتمال داددر تهران هم كه پيشينه درازي دربرگزاري مراسم عزاداري ايام Ù…Øرم داشته شبيه خواني نيز معمول بوده است.
تعزيه خواني دردوره قاجار: آقا Ù…Øمد خان قاجار درسال 1200هجري قمري تهران رابه پايتختي برگزيد ودروسعت .آباداني آن كوشيد .درطول سلطنت او وجانشينش ÙØªØ Ø¹Ù„ÙŠ شاه كه بيش ازنيم قرن به درازا كشيد ،ونيز دردوره ده ساله پادشاهي Ù…Øمد شاه ،تعزيه درسراسر ايران درØال گسترش ورشد وتØول بود. پيداست درتهران نيز كه با عنوان دارالخلاÙÙ‡ انتخاب شده بود اين نمايش آييني _مذهبي واعتبار خاصي داشته است .انتقال مركز Øكومت ازشيراز به تهران سبب شد كه اين شهر بيش از شهرهاي ديگر توجه ناظران داخلي وسياØان خارجي را به خود جلب كند ازقرائن چنين پيداست كه بسياري ازتعزيه خوانان وهنرمندان شهرهاي ديگر ازاوايل دوره قاجار رهسپار تهران شدند ودر تكاياي اين شهر به تعزيه خواني پرداختند.
دردوره قاجار علاوه برگسترش وعموميت تعزيه درميان عامه مردم واصنا٠چنددگرگوني يا تØول در تعزيه وتعزيه خواني روي داد.
1-تØول كمي: نخستين تØول كه تقريباًاززمان ÙØªØ Ø¹Ù„ÙŠ شاه آغاز شد،اÙزايش شمار مجالس تعزيه بود.
تعداد تعزيه ها كه در دوره زنديان بيش از10 تا 12مجلس نبود به 40 تا50 مجلس رسيدهمچنين ازاواخر سلطنت ÙØªØ Ø¹Ù„ÙŠ شاه ،وزمان Ù…Øمد شاه ،علاوه بر وقايع كربلا ومصائب مربوط به خاندان پيامبر،ازداستانها ووقايع ديگر مذهبي وتاريخي نيز تعزيه هايي ساخته شد. اين تعزيه هاي Ùرعي يا «گوشه ها »كه غالباً درمقدمه يا درضمن تعزيه هاي اصلي ومستقل درآمدند.
2-تØول كيÙÙŠ: تØول كيÙÙŠ تعزيه كه دردوره ناصرالدين شاه روي داد وكم وبيش تا اوايل مشروطه نيز ادامه ياÙت،درتعزيه هاي قديم ،جريان وقايع بيشتر برگÙتار وكلام تكيه داشت ،وØركت وعمل Ù…Øدود بود.همچنين درقديم ،اشقيا ومخال٠خوانان ،نقش وتاثير اندكي درتعزيه داشتند.ليكن ازدوره ناصري به بعد ،مكالمه ها درتعزيه كوتاه تر ÙˆØركت وعمل بيشترشد.اشقيا ومخالÙان نيز،به خصوص درتعزيه هاي شهادت ÙˆØماسي ،مقام وموقع نمايشي بيشتر وبهتري ياÙتند.اين امر،يعني تقابل وتوازي نسبي نقش دو نيروي متضاد،ياخوب وبد تعزيه سبب شد كه بر جنبه هاي درامي ونمايشي تعزيه اÙزوده شود وتعزيه تااندازه اي از Øالت ساده وتراژيك Ù…Øض بيرون آيد.
3-تØول اجتماعي: تØول ديگري كه درتعزيه خوانيها روي داد،گرايش وعلاقه اعيان واشرا٠وشاه ودرباريان به تعزيه بود.درواقع ،تعزيه همانند مذهب شيعه ،نخست درميان عامه مردم واصنا٠خرده پارشد وگسترش ياÙت ،سپس درميان طبقات بالاي جامعه راه ياÙت.Øكومت ودربار وبالتبع واشر٠،نه تنها ازتعزيه خوانيهاي عمومي تشويق ÙˆØمايت كردند،بلكه خود نيز به برگزاري اين مراسم پرداختند وتكايا ومØلها ÙŠ معين ÙˆØتي خانه هاي شخصي خودرابه اين كار اختصاص دادند.توجه وعلاقه شاه ودربار واعيان واشرا٠به تعزيه خواني علل متعددي داشت كه مهم ترين آنها عبارتند از:
الÙ)گسترش ورواج تعزيه درميان عامه مردم ودلبستگي شديد آنان به اين نمايش آييني ومذهبي،دست آويزمناسبي بود براي شاه واعيان واشراÙ.اين گروه با نشان دادن علاقه به تعزيه خواني ومشاركت دراين نوع عزاداريها مي خواستند هم توجه ،اØترام وعلاقه مردم رابه خود معطو٠دارند وهم مقام وموقع سياسي واجتماعي خود رادرجامعه تثبيت كنند.
ب)دسته گرداني وتظاهرات مذهبي درايام عاشورا ازدوران بوئيان هموار نشانه نيرو وقدرت شيعيان دربرابر سني یان ،وبعدها دربرابر جامعه عثماني به شمار مي آمده است.ازاين رو Øكام وپادشاهان شيعه غالباً ازاين مراسم براي مقاصد سياسي خود استÙاده مي كرده اند .دردوره قاجار ،علاوه بردولت
عثماني كه يك رقيب مذهبي –سياسي براي ايران بود ،دولتهاي اروپايي نيز Ø¨Ø§Ø³Ù„Ø§Ø Ù†ÙˆÙŠÙ† علم ÙˆÙرهنگ وهنر به قصد استعمار شرق وتÙرقه اÙكني درميان مسلمانان پا به ميدان نهاده بودند.ازاين رو ،نمايش تعزيه كه ظاهراًدرديگركشورهاي اسلامي معمول نبود وسابقه نداشت ،مي توانست براي نشان دادن مظاهرهنري ÙˆÙرهنگي خاص شيعه ÙˆØكومت ملي ومذهبي دارالخلاÙÙ‡ تهران درنظر واÙكار خارجيان نقش وتاثير داشته باشد ونظر مسيØيان راكه از قرنها پيش با نمايش به صورت غربي آن آشنا بودند ،به خود معطو٠كندازاين رو سياØان ومساÙران اروپايي در گزارشهاي خود تعزيه رااز جمله بهترين مشهودات خودذكر كرده اند برهمين اساس نيز شاهان قاجار واعيان واشرا٠گهگاه ازنمايندگان وسÙيران اروپايي دعوت مي كردند كه براي تماشاي تعزيه داشت ،درتجمل وتزئينات وتشريÙات تعزيه خواني در تكيه دولت ونشان دادن آن به اروپاييان تاكيد واصرارمي ورزيد.
Ù¾)روش سياسي شاهان قاجار دربرخورد با مذهب وعلماي مذهبي با ور كلي اين بود كه خود راپشتيبان مذهب شيعه نشان دهند ،ازاين رو مي كوشيدند با نشان دادن علاقه به آداب ورسوم وسنتهاي مذهبي Øمايت علماي مذهبي رادر توجيه وتاييد سلطنت خود به دست آورند ،ليكن درمورد شبيه خواني دچار اشكال ودردسر بودند.زيرا ازيك سو ،از دلبستگي وعلاقه عامه مردم به تعزيه آگاه بودند ،واز سوي ديگر مي دانستند كه برخي از روØانيون وعالمان مذهبي با تعزيه يا شبيه خواني مواÙÙ‚ نيستند بنابراين ؛ناگزير بودند درزمينه تعزيه خواني كج دارومريز رÙتار كنند.برخي ازآنان مانند ÙØªØ Ø¹Ù„ÙŠ شاه باسپردن امور تعزيه داري دربار به صدراعظمها يا يكي ازمتصديان دربار تا اندازه اي از برخورد ودرگيري با علماي مذهبي پرهيز مي كردند ،وبعضي مانند Ù…Øمد شاه ووزيرش Øاج ميرزا آقاسي ،به راي ونظر علماي مخال٠تعزيه توجه چنداني نداشتند،وگاهي Ùتوي ونظر علماي معروÙÙŠ چون ميرزاي Ùقهي راملاك مشروعيت تعزيه قرار مي دادند برخي ديگر نيز مانند ناصرالدين شاه كه شخصاًدلبستگي واشتياق Ùراواني به تعزيه ونمايش داشت ،با ساختن منبر بيست پله اي ازسنگ منبر درتكيه دولت ،وبرگزاري روضه خواني پيش از شروع تعزيه مي كوشيد تاهم رضايت خاطر علماي مذهبي را به دست آورد وهم تعزيه رامانند روضه خواني ،كارسنتي مذهبي ومشروع جلوه دهد مع ذلك ،تØول تعزيه واÙزايش جنبه هاي نمايشي آن وساختن تعزيه هاي مضØÙƒ وتÙريØÙŠ ،واÙراط درتجمل وتزيين صØنه هاي مجالس تعزيه ،وآوردن مقلدان ودلقكها به تكيه ونظايرآن،سبب شدكه سياست مماشات وكج دارومريز ناصرالدين شاه با علما چندان موثر وكارساز نباشد.از سوي ديگر ØŒØضور خارجيان در مجالس تعزيه ،خود مسئله ومشكلي براي شاهان قاجار به خصوص ناصرالدين شاه بود ،زيرا چنان كه Ú¯Ùتيم آنان مي خواستند Øيثيت واعتبار وقدرت خود را با نشان دادن اين گونه مراسم به رخ اروپاييان بكشند ،اما در عين Øال ازمخالÙت علما واØساسات مذهبي مردم نيز بيمناك بودند وناگزير مي بايست جانب اØتياط رااز دست ندهند.ازاين روست كه دراسناد ومنابع تاريخي دوره قاجار درباب Øضور اروپاييان درمجالس تعزيه خبرها وگزارشهاي مختل٠وگاه ضد Ùˆ نقيض ديده مي شود.زماني به آنان اجازه مي دادند،يا Øتي ازايشان دعوت مي كردند كه براي تماشاي تعزيه به تكيه هاي دولتي بيايند ،وگاهي مانع Øضورشان درتكيه ها مي شدند ويا شركت آنان رادر بعضي ازمجالس تعزيه مشروط به شرايط خاصي مي كردند.
با اين همه نبايد پنداشت كه توجه وعلاقه شاهان قاجار واعيان واشرا٠به تعزيه وتعزيه خواني صرÙاً جنبه سياسي ومصلØتي داشته است .اعتقاد به مذهب وسنتهاي مذهبي وگراميداشت وقايع مصيبت بار كربلا كم وبيش نسل اندر نسل در خانواده هاي شيعه ايراني از هر طبقه وگروه وجود داشته است.علاقه به نمايش نيز امري است طبيعي وذوقي،خصوصاًبراي كساني كه ازآسايش ورÙاه بيشتري برخوردارند.همان طور كه مي دانيم تعزيه درجامعه اي پديد آمده بود كه مذهب درآن به عنوان يك نهاد Ùرهنگي واجتماعي ،گروهها وصنÙهاي مختل٠جامعه را به هم پيوند مي داد.از اين رو ،نمايش تعزيه مي توانست وظرÙيت آن را داشت كه به تمايلات گوناگون اÙراد واصنا٠مختل٠جامعه پاسخ دهد.اگر وقايع غم انگيز تعزيه ونمايش مصائب اوليا وامامان ،عامل عمده در برانگيختن اØساسات ظري٠مذهبي وهمدلي وهمدردي عامه مردم تماشاگر ،و وسيله اي براي ارضاي عواط٠وتشÙÙŠ رنجها ودردهاي شخصي واجتماعي آنان بود ،شكل نمايشي وسرگرم كننده تعزيه نيز مي توانست براي همه ،به خصوص براي اعيان واشرا٠خوش آيند ولذت بخش باشد به هر Øال ،تعزيه بخشي يا نوعي ازعزاداريهاي مذهبي به شمار مي آمد ،واعيان Ùˆ اشرا٠با Øمايت از اين نمايش آييني وسنتي ومذهبي وبرپايي آن درمنازل خود ،ضمن نشان دادن اØساس واعتقاد مذهبي خود به مردم ،موقعيت اجتماعي سياسي خود را نيز به نمايش مي گذاشتند Ùˆ وجهه اي در ميان مردم براي خود كسب مي كردند.به همين سبب بود كه رجال واعيان دوره قاجار نه تنها در Ù…Øله هاي خود تكيه هاي مخصوص تعزيه خواني مي ساختند ،بلكه خانه هاي خود را نيز معمولاً دردهه Ù…Øرم به تعزيه خواني اختصاص مي دادند.در اين خانه ها كه غالباًبيروني آنها چنان مي شد كه براي تعزيه خواني هم مناسب بود ،مجالس روضه وتعزيه خواني با هم برگزار مي شد.
تعزيه خواني در زمان ÙتØعلي شاه ومØمد شاه : تعزيه خواني در زمان اين دو پادشاه هم مرسوم بوده وبيشتر در ميدانها وكاروانسراها وخانه هاي اعيان واشرا٠برگزار مي شده است ودر دوره هر دو شاه چندين تكيه جديد ساخته مي شود كه بانيان اين تكايا رجال درباري Ùˆ اعيان واشرا٠بوده اند كه بسياري از آنان درايام Ù…Øرم  در خانه هاي خود تعزيه خواني مي كردند واين تكايا را به تعزيه   خواني هاي عمومي اختصاص مي دادند تادر ميان عامه مردم بر اعتبار ÙˆØيثيت وموقعيت اجتماعي Ù†Ùوذ خود بيÙزايند ازسوي بدليل رويداد اØترام ÙتØعلي شاه واØمد شاه باميرزاي قمي Ùˆ رسميت ومشروعيت مذهبي تعزيه رواج ورونق بيشتري پيدا كرده است.
تعزيه خواني در دوه ناصرالدين شاه: اوج تعزيه خواني در دوره Øكومت 50 ساله ناصرالدن شاه بوده است ناصرالين شاه بيش از شاهان ديگر قاجار به تعزيه دلبستگي وعلاقه داشت